صادرات و واردات آب :

منظور از صادرات و واردات آب آبی و سبز برای کمی کردن ردپای آب و مصرف منابع آب در کشورها، منابع آب را به سه دسته آبی و سبز و خاکستری تقسیم می‌کنند.

آب سبز، رطوبت ناشی از آب باران است که فقط برای کشاورزی دیم قابل استفاده است.

آب آبی، آب روانی است که جایی – در رودها، سدها، یا منابع زیرزمینی – ذخیره شده است.

ردپای آب خاکستری، میزان منابع آبی است که در نتیجه پساب فعالیت کشاورزی، صنعتی، یا تولید انرژی آلوده شده و از چرخه مصرف خارج می‌شود.

سوال در مورد صادرات و واردات آب این است که چرا این تفکیک – غیر از یک سری برچسب – برای تحلیل اقتصادی مفید است؟  تفکیک آب سبز و آبی از دو حیث خیلی اهمیت دارد: اول این‌که استفاده از آب آبی «هزینه فرصت» خیلی بیش‌تری دارد، چون‌ آبی است که می‌‌تواند به مصارف شهری و صنعتی و کشاورزی تخصیص داده شود. در حالی‌که آب سبز قابل انتقال و استفاده در مصارف دیگر نیست و هزینه فرصت آن نزدیک به صفر است (غیر از برخی مصارف اکوسیستمی). نکته دوم این‌که آب سبز دچار مساله تبخیر مجدد نیست. آبی است که از بالا نازل شده و در صورت کشت محصول مقداری از آن جذب گیاه (و تعرق) می‌شود، ولی مقدار تبخیر آن چه در صورت کشت و چه در صورت نکشت یک‌سان است. در حالی که آب آبی وقتی وارد مزرعه می‌شود در معرض تبخیر «مجدد» از سطح است. می‌‌گوییم مجدد چون یک بار هم قبلا موقع ذخیره شده در معرض تبخیر بوده است. پس مالیات «تبخیر» آب آبی تقریبا دوبرابر آب سبز است.

به گفته دکتر حامد قدوسی که یک محاسبه ساده در مورد صادرات و واردات آب انجام داده است:

در زمینه صادرات و واردات آب شاخصی تعریف کردم با عنوان «نسبت آب آبی به کل ردپای آب صادراتی» کشورها. این شاخص در واقع می‌گوید که از یک واحد آب مجازی موجود در محصولات کشاورزی و صنعتی صادرشده توسط یک کشور چند درصد آن از منابع آب آبی (عمدتا آب زیرزمینی) آمده است. برای برخی کشورها در زمینه صادرات و واردات آب این عدد نزدیک صفر بود. یعنی تقریبا تمام صادرات آب مجازی‌‌شان از طریق آب سبز (کشت دیم) است و در نتیجه هیچ فشاری به منابع اب زیرزمینی‌شان وارد نمی‌شود. در مقابل برای برخی کشورها این عدد نزدیک یک بود. یعنی احتمالا بخش مهمی از آب مجازی صادراتی‌شان از منابع زیرزمینی آمده است (البته بخشی هم می‌تواند از آب سطحی باشد) و این ممکن است علامت مهمی برای استفاده تهاجمی و ناپایدار از منابع آب باشد.

در بین ۲۰۵ کشوری که این شاخص را برای صادرات و واردات آب حساب کردم، ایران از آخر ششم شد! بیش از ۶۳ درصد آب مجازی صادراتی ایران از منابع آب آبی تامین می‌شود. در حالی که عمده آب مجازی وارداتی ایران از محل آب سبز است.  یعنی تراز تجاری آبی ما به ضرر منابع آب زیرزمینی است. این عدد نگران‌کننده است و جای تامل دارد.

منبع: یک لیوان چای داغ دکتر حامد قدوسی