پساب دارویی

در سالهاي اخير، پساب دارویی بسیار پر اهمیت شده است چراکه باقيمانده هاي دارويي بعنوان يكي از بحث برانگيزترين مسائل در حيطه علوم زيست محيطي مطرح شده است. بيش از 3000 ماده شيميايي مختلف، كه مطابق جدول زیر طبقه بندي شده اند، بعنوان دارو براي انسان، دام، كشاورزي و غيره شناخته شده است. در اين ميان آنتيبيوتيكها با مصرف جهاني 100000تا 200000تن در ســال، گروهي از تركيبات دارويي هســتند كه به شــكل قابل توجهي، براي كنترل عفونتهاي انســاني مورد ا ستفاده قرار ميگيرند. آنتي بيوتيك ها، حدود 15در صد از كل تركيبات دارويي را به خود اختصاص مي دهند. بر اساس مطالعات انجام شده، ايران به علت تجويز و استفاده بيرويه، رتبه نخست مصرف آنتيبيوتيكها را در دنيا دارد.

با وجود مصرف بالاي آنتي بيوتيك ها، اطلاعات و نظارت دقيقي بر حضور باقي مانده هاي آن در محيط زيست وجود ندارد. همچنين قوانين زيست محيطي و استاندارد براي تعيين غلظت و ميزان حضورشان در محيط ارائه نشـده اسـت. البته اخيرا در برخي از كشـورها مانند؛ امريكا، آلمان، ايتاليا و انگلسـتان، اثرات منفي داروها بر محيط زيست مورد توجه قرار گرفته است. بطور كلي پتانسيل حضور باقيمانده هاي دارويي در محيط به سه عامل اصلي بستگي دارد، شامل؛

• نرخ فروش و مصرف دارو
• رفتار فارماكوكنيتيك داروها(شامل؛ نيمه عمر، متابوليسم و ميزان دفع از طريق ادرار و يا مدفوع و )
• ميزان تخريب و حذف طي فرايند تصفيه فاضلاب

در بين آنتي بيوتيك ها، برخي نرخ فروش و مصرف بيشتري دارند كه لازم است به منظور جلوگيري از ورود اين تركيبات به محيط زيست، اطلاعات كاملي در مورد مقدار، ويژگي هاي فارماكوكنتيك، روشهاي مناسب حذف  تخريب آنها گردآوري شود. در اين بررسي، توضيح مختصري در مورد برخي از اين تركيبات و مسائل بهداشتي و زيست محيطي آنها ارائه شده است.

رفتار فارماكوكنيتيك داروها در پساب دارویی

بسـياري از آنتيبيوتيكها پس از مصـرف توسـط انسـان و حيوان، جذب ضـعيفي داشـته و در حدود 25تا 75 درصــد اين تركيبات از طريق ادرار و مدفوع به محيط زيســت دفع ميشــوند. طبق مطالعات انجام شــده اين مقدار براي آموك سي سيلين و آمپي سيلين به ترتيب، بيش از 75در صد و حدود 65-70در صد ا ست كه اين مقادير از آنتيبيوتيك، بدون متابوليزه شـــدن و از طريق ادرار از بدن دفع ميشـــود. اين مقدار براي تتراســـايكلين حدود 80-90درصد گزارش شده است. همچنين وجود بيمار ستانها در شهرهاي مختلف و ات صال آنها به فا ضلاب شهري باعث شده كه مقادير قابل توجهي از تركيبات دارويي را به فاضلاب شهري وارد نمايند. همانطور كه در شكل  شان داده شده ا ست، اين تركيبات علاوه بر مصارف ان ساني مي تواند از طريق مصرف كودهاي كشاورزي و شيرابه محلهاي دفن زباله و كشتارگاهها و . . . به محيطهاي آبي راه يابد و خطرات بالقوه اي براي محيط زي ست ايجاد كند.بنابراين مقادير جزئي از اين تركيبات در خاك، فا ضلاب و آبهاي سطحي يافت ميشود. اما مطالعات اخير نشان ميدهد، متابوليسم ناقص در بدن انسان و تخليه نامناسب آنتيبيوتيكها به تصفيه خانه هاي فاضلاب، منبع اصلي انتشار آنتيبيوتيكها به محيطزيست است.

مراجعه شود به تصفیه فاضلاب بیمارستانی

البته، غلظت اين تركيبات در مقادير قابل شناسايي در محيط ناچيز است ( ng/lتا ،µg/l ) ولي همين مقدار كم هم ميتواند بر روي ان سان و موجودات آبزي اثر سميت دا شته با شد. اما مقدار اين تركيبات ن سبت به ۱۰ سال گذشته، افزايش قابل توجهي داشته و اين موضوع نگران كننده است. در واقع وجود آنها در محيط زيست را، ميتوان به بروز برخي از مشـــكلات در آينده ارتباط داد.

ميزان تخريب و حذف طي فرايند تصفيه پساب دارویی

اين تركيبات بطور عمده به محيط زيسـت دفع شـده و نهايتا به تصـفيه خانه هاي فاضـلاب وارد ميشـوند. بنابراين تصفيه خانه هاي فاضلاب مقادير زيادي از آنتيبيوتيك را دريافت ميكنند در حالي كه نميتوانند بطور كامل آن را حذف كنند. طبق مطالعات اخير در اروپا، نتايج حاصـل از بررسـي عملكرد تصـفيه خانه هاي فاضـلاب در حذف داروها، نشان دهنده ي آن ا ست كه %80از كل بار دارويي وارد شده به تصفيه خانه هاي فاضلاب بدون آنكه حذف شود به
آبهاي سطحي تخليه مي شود. اگر چه با بهره وري مناسب از فرايندهاي تصفيه، تعدادي از تركيبات دارويي بطور مناسب حذف ميشوند. اما آنتيبيوتيكها نسبت به تصفيه مقاوم بوده و در پساب تصفيهخانهها حضور دارند. عدم حذف كامل اين تركيبات در فرايند متداول را مي توان به، خا صيت آب گريزي، ساختار پيچيده، غلظت ب سيار كم، تاثير بر ميكروارگانيسم ها و تعامل آنها با برخي از مواد موجود در فاضلاب نسبت داد.